Đau trên gót chân là một tình trạng phổ biến, ảnh hưởng đến nhiều người ở mọi lứa tuổi, từ vận động viên đến nhân viên văn phòng. Tình trạng này có thể gây khó chịu, hạn chế vận động và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Hiểu rõ nguyên nhân gây đau trên gót chân là bước đầu tiên để tìm ra phương pháp điều trị hiệu quả. Bài viết này sẽ tổng hợp các nguyên nhân chính, triệu chứng liên quan và cách xử lý dựa trên kiến thức y khoa từ nhiều nguồn uy tín, giúp bạn có cái nhìn toàn diện về vấn đề này.
1. Đau trên gót chân là gì?
Đau trên gót chân thường được mô tả là cảm giác đau hoặc khó chịu ở vùng phía trên hoặc xung quanh gót chân, nơi gân Achilles kết nối với xương gót (calcaneus). Khu vực này chịu áp lực lớn từ các hoạt động hàng ngày như đi bộ, chạy bộ hoặc đứng lâu. Theo nghiên cứu từ American Academy of Orthopaedic Surgeons (AAOS), đau trên gót chân có thể xuất phát từ các vấn đề về gân, cơ, xương hoặc mô mềm, và thường liên quan đến chấn thương hoặc viêm.
Triệu chứng đi kèm có thể bao gồm:
- Đau âm ỉ hoặc nhói khi di chuyển.
- Cứng khớp vào buổi sáng hoặc sau khi nghỉ ngơi.
- Sưng hoặc đỏ ở vùng gót.
- Cảm giác nóng hoặc nhạy cảm khi chạm vào.
Hiểu rõ nguyên nhân cụ thể là yếu tố then chốt để đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.
2. Viêm gân achilles
Viêm gân Achilles là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây đau trên gót chân. Gân Achilles, nối cơ bắp chân với xương gót, chịu áp lực lớn trong các hoạt động như chạy, nhảy hoặc leo cầu thang. Viêm gân Achilles thường xảy ra do:
- Tập luyện quá mức: Tăng đột ngột cường độ hoặc thời gian tập luyện mà không khởi động đúng cách.
- Giày dép không phù hợp: Giày không hỗ trợ vòm bàn chân hoặc thiếu đệm gót.
- Căng cơ bắp chân: Cơ bắp chân yếu hoặc thiếu linh hoạt làm tăng áp lực lên gân Achilles.
Triệu chứng: Đau nhói trên gót chân, đặc biệt khi đi bộ hoặc chạy; cảm giác cứng khớp vào buổi sáng.
Xử lý:
- Nghỉ ngơi và giảm các hoạt động gây áp lực lên gân.
- Chườm lạnh 15–20 phút mỗi ngày để giảm viêm.
- Sử dụng bài tập kéo giãn cơ bắp chân (theo hướng dẫn của bác sĩ vật lý trị liệu).
- Mang giày có đệm gót hoặc lót chỉnh hình.
3. Gai xương gót (heel spur)
Gai xương gót là sự tích tụ canxi ở dưới hoặc phía trên xương gót, gây đau khi di chuyển. Theo Cleveland Clinic, gai xương gót thường liên quan đến viêm cân gan chân (plantar fasciitis) hoặc áp lực lặp đi lặp lại lên gót.
Nguyên nhân:
- Đứng lâu hoặc đi bộ trên bề mặt cứng.
- Béo phì, làm tăng áp lực lên gót chân.
- Mang giày mòn hoặc không hỗ trợ vòm bàn chân.
Triệu chứng: Đau sắc nét trên gót chân, đặc biệt khi đứng dậy sau khi ngồi lâu; cảm giác như có vật nhọn đâm vào gót.
Xử lý:
- Sử dụng lót giày chỉnh hình để giảm áp lực.
- Thực hiện vật lý trị liệu để cải thiện độ linh hoạt của cân gan chân.
- Dùng thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) như ibuprofen (theo chỉ định bác sĩ).
- Trong trường hợp nặng, có thể cần phẫu thuật để loại bỏ gai xương.
4. HộI chứng Haglund (Haglund’s deformity)
Hội chứng Haglund là tình trạng xương gót phát triển bất thường, tạo ra một cục u làm đau trên gót chân, gần gân Achilles. Theo Harvard Health Publishing, tình trạng này thường do:
- Ma sát từ giày dép: Giày cao gót hoặc giày cứng cọ xát vào gót.
- Yếu tố di truyền: Một số người có cấu trúc xương gót dễ bị Haglund.
- Hoạt động lặp đi lặp lại: Chạy bộ hoặc khiêu vũ làm tăng áp lực lên vùng gót.
Triệu chứng: Xuất hiện cục u đỏ, sưng và đau trên gót chân; đau tăng khi mang giày chật.
Xử lý:
- Chọn giày có gót mềm, không cọ xát.
- Sử dụng miếng đệm gót để giảm ma sát.
- Chườm lạnh và dùng NSAIDs để giảm sưng.
- Phẫu thuật (hiếm gặp) nếu cục u gây đau nghiêm trọng.
5. Viêm Bao Dịch Gân Achilles (Achilles Bursitis)
Viêm bao dịch là tình trạng viêm túi chất lỏng (bursa) nằm giữa gân Achilles và xương gót. Theo PubMed, viêm bao dịch thường do:
- Áp lực lặp đi lặp lại: Đi bộ hoặc chạy bộ quá mức trên bề mặt cứng.
- Chấn thương trực tiếp: Va chạm hoặc té ngã làm tổn thương vùng gót.
- Nhiễm trùng: Hiếm gặp, nhưng có thể gây viêm nghiêm trọng.
Triệu chứng: Sưng, nóng và đau trên gót chân; đau tăng khi ấn vào vùng gót.
Xử lý:
- Nghỉ ngơi và tránh các hoạt động gây áp lực.
- Chườm lạnh để giảm sưng và đau.
- Sử dụng thuốc chống viêm theo chỉ định.
- Trong trường hợp nhiễm trùng, cần dùng kháng sinh hoặc chọc hút dịch.
6. Chấn thương do quá tảI (stress fracture)
Gãy xương do stress là các vết nứt nhỏ trên xương gót, thường do áp lực lặp đi lặp lại. Theo American Academy of Orthopaedic Surgeons, nguyên nhân bao gồm:
- Tập luyện cường độ cao: Chạy đường dài hoặc nhảy nhiều mà không nghỉ ngơi đủ.
- Xương yếu: Thiếu canxi hoặc vitamin D làm xương dễ tổn thương.
- Thay đổi bề mặt tập luyện: Chuyển từ mặt mềm sang mặt cứng (bê tông).
Triệu chứng: Đau trên gót chân âm ỉ, tăng khi hoạt động và giảm khi nghỉ; có thể kèm sưng nhẹ.
Xử lý:
- Nghỉ ngơi 6–8 tuần, tránh các hoạt động gây áp lực.
- Sử dụng nẹp hoặc giày hỗ trợ để bảo vệ xương.
- Bổ sung canxi và vitamin D theo hướng dẫn bác sĩ.
- Chụp X-quang để đánh giá mức độ tổn thương.
7. Các nguyên nhân khác gây đau trên gót chân
Ngoài các nguyên nhân chính, đau trên gót chân có thể xuất phát từ:
- Bệnh lý thần kinh: Chèn ép dây thần kinh ở bàn chân hoặc cột sống (ví dụ: hội chứng chèn ép ống cổ chân).
- Viêm khớp dạng thấp: Gây viêm và đau ở nhiều khớp, bao gồm gót chân (PubMed).
- Nhiễm trùng hoặc khối u: Hiếm gặp, nhưng có thể gây đau dai dẳng, cần thăm khám ngay.
8. Chẩn đoán đau trên gót chân
Để xác định nguyên nhân chính xác, bác sĩ thường thực hiện:
- Khám lâm sàng: Kiểm tra triệu chứng, mức độ đau, và khả năng vận động.
- Xét nghiệm hình ảnh: Chụp X-quang, MRI hoặc siêu âm để phát hiện tổn thương xương, gân hoặc mô mềm (Cleveland Clinic).
- Xét nghiệm máu: Loại trừ các bệnh lý như viêm khớp hoặc nhiễm trùng.
9. Điều trị đau trên gót chân
Phương pháp điều trị đau trên gót chân phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng. Các phương pháp phổ biến bao gồm:
- Điều trị bảo tồn:
- Nghỉ ngơi: Giảm hoặc tránh các hoạt động gây đau.
- Chườm lạnh/lạnh: Giảm viêm và đau, áp dụng 15–20 phút/lần, 2–3 lần/ngày.
- Vật lý trị liệu: Các bài tập kéo giãn và tăng cường cơ bắp chân, gân Achilles (Mayo Clinic).
- Thuốc: NSAIDs (ibuprofen, naproxen) để giảm đau và viêm; corticosteroid tiêm trong trường hợp nặng.
- Thay đổi lối sống:
- Mang giày phù hợp với đệm gót và hỗ trợ vòm bàn chân.
- Giảm cân nếu thừa cân để giảm áp lực lên gót.
- Tránh đứng lâu hoặc đi bộ trên bề mặt cứng.
- Can thiệp y tế:
- Phẫu thuật: Loại bỏ gai xương, cục u Haglund, hoặc sửa chữa gân Achilles trong trường hợp nặng.
- Liệu pháp sóng xung kích (ESWT): Kích thích lành gân và mô mềm (Harvard Health).
10. Phòng ngừa đau trên gót chân
Để giảm nguy cơ đau trên gót chân, bạn có thể áp dụng:
- Khởi động kỹ trước khi tập luyện: Kéo giãn cơ bắp chân và gân Achilles 5–10 phút.
- Chọn giày phù hợp: Ưu tiên giày có đệm gót, hỗ trợ vòm bàn chân, và thay giày định kỳ.
- Tăng cường độ tập luyện từ từ: Tránh thay đổi đột ngột về cường độ hoặc thời gian.
- Duy trì cân nặng hợp lý: Giảm áp lực lên gót và bàn chân.
- Bổ sung dinh dưỡng: Đảm bảo đủ canxi, vitamin D và protein để xương và gân khỏe mạnh (Cleveland Clinic).
Đau trên gót chân có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, từ viêm gân Achilles, gai xương gót đến hội chứng Haglund hoặc chấn thương do quá tải. Việc nhận biết nguyên nhân và áp dụng các biện pháp điều trị phù hợp là rất quan trọng để cải thiện chất lượng cuộc sống. Bằng cách thay đổi lối sống, chọn giày dép phù hợp và thực hiện các biện pháp phòng ngừa, bạn có thể giảm nguy cơ tái phát. Nếu tình trạng đau kéo dài hoặc nghiêm trọng, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn chuyên sâu.
Phương pháp trị liệu kết hợp giữa liệu trình vật lý và các bài tập vận động là phương pháp trị liệu lâu dài và an toàn. Do đó, người bệnh cần kiên trì, thực hiện liệu pháp theo đúng lịch trình đã định sẵn. Nguyễn Tùng Trị Liệu Cơ Xương Khớp là trung tâm chăm sóc phục hồi chức năng và vật lý trị liệu tại Vũng Tàu. Các phương pháp vật lý trị liệu được kết hợp linh hoạt phù hợp với từng tình trạng cơn đau và cơ địa khác nhau của người bệnh.
Thăm khám – kiểm tra tình trạng miễn phí tại Phòng Khám VLTL & PHCN Andora:
Địa chỉ: 123 Trương Công Định, Phường 3, TP Vũng Tàu
Phone/Zalo: 0877.24 72 72 hoặc đặt lịch trực tiếp tại đây.
Tham khảo thêm các bài viết về chấn thương thể thao và các chế độ dinh dưỡng giúp chăm sóc và phục hồi cơ xương khớp hiệu quả.
Nguồn: Tổng hợp từ Mayo Clinic, Harvard Health Publishing, PubMed, và Cleveland Clinic.
